Anksiozni poremećaji se najjednostavnije definišu kao odgovor ljudskog organizma na opasnost ili moguću prijetnju u budućnosti.

Anksiozni poremećaji su najrašireniji oblik emocionalnih poremećaja i prema statističkim podacima pogađaju jednu od 20 osoba u bilo kojoj dobi. Obično počnu u ranim odraslim godinama, ali isto tako mogu početi u djetinjstvu ili kasnije u životu.Kod žena postoji veća vjerovatnoća da dožive anksiozni premećaj, nego što je slučaj kod muškaraca. Za anksiozni poremećaj ne postoji određeni razlog za pojavu. Može nastati ili se pojaviti bez opravdanog ili očiglednog razloga.

Anksiozne poremećaje prate neki od sljedećih simptoma:

• Ubrzano disanje

• Povećan broj srčanih otkucaja i pulsa

• Znojenje (posebno dlanova)

• Vrtoglavica

• Osjećaj nerealnosti (derealizacija)

• Plitko disanje, senzacije gušenja, bol u grudima

• Ukočenost, senzacije peckanja

• Hladnoća, jeza ili talas vreline

• Drhtavica, trešenje

• Mučnina, osjećaj davljenja

• Osjećaj gubljenja kontrole ili ludila

• Strah od umiranja (npr. srčanog napada)

• Dekoncentrisanost

Razlika između realnog osjećanja straha I osjećanja anksioznosti

Ljudi često realno osjećanje straha miješaju sa osjećanjem anksioznosti. Osnovni razlog za miješanje ovih dviju emocija jeste u tome što su reakcije organizma pri njihovoj manifestaciji gotovo jednake. Ubrzan rad srca, otežano disanje, znojenje sun eke od fizioloških reakcija koje osjećamo kad naš um I organizam prepoznaju opasnost. Ove promijene predstavljaju urođenu reakciju na prijetnju ili opasnost I imaju adaptivnu funkciju , odnosno omogućavaju organizmu da odgovori na prijetnju iz spoljašnje okoline. Glavna razlika između osećanja straha i anksioznosti je u tome što kod straha postoji realna pretnja u sadašnjosti dok se kod anksioznosti ta pretnja anticipira (predviđa) u budućnosti.

Strah ima adaptivnu funkciju reagovanja u situaciji realne prijetnje i u funkciji je očuvanja života, anksioznost ukoliko je umjerena (a onda to nazivamo zabrinutošću) je takođe korisna za pripremu organizma na stresne ili opasne situacije. Međutim, pretjerana anksioznost može biti parališuća i onemogućavati svakodnevno funkcionisanje.

Kategorije anksioznih poremećaja

Generalizovani poremećaj anksioznosti GAP

Generalizovani anksiozni poremećaj karakteriše pretjerana zabrinutost oko različitih događaja ili aktivnosti, koja se javlja tokom više dana, ali ne duže od šest mjeseci. Prate je fiziološki simptomi kao što su zamor, oslabljena koncentarcija, mišićna tenzija. Osoba koja pati od ove vrste emocionalnog poremećaja zapravo oseća hroničnu napetost, strašljivo iščekuje buduće događaje, stalno brine unaprijed i nikada se ne opušta. Osobi je jako teško da se suprotstavi ovakvom čvrsto ukorijenjenom načinu razmišljanja i to prije svega iz dva razloga:

• Osoba pogrešno vjeruje da je konstantna briga čini bolje pripremljenom za buduće potencijalno loše događaje.

• Konstantnom napetošću osoba drži svoju aknsioznost na podnošljivom nivou i tako spriječava javljanje jačeg straha ili neke druge neprijatne emocije koje se plaši.

Panični poremećaj sa/bez agorafobije

Napad panike predstavlja specifičan, zastrašujući doživljaj intenzivnog straha i nastupajuće katastofe, praćen brojnim somatskim simptomima. Napade panike karakteriše iznenadni, najčešće spontani nastanak, vrlo brzo intenziviranje i kulminacija, trajanje od nekoliko minuta (do) vrlo rijetko nekoliko sati i spontani završetak. Tokom napada panike osoba doživljava različite simptome kao što su lupanje srca, osjećaj nedostatka vazduha, mučnina, vrtoglavica, strah od smrti i druge simptome.

Panični poremećaj predstavlja sindrom koji karakterišu učestali, neočekivani napadi panike. Pored toga, panični poremećaj karakteriše i intenzivni strah od narednih napada panike i njegovih mogućih posledica u periodima između napada, a sve uz značajne negativne promjene u načinu života.

Agorafobija u kliničkom značenju obuhvata strah od većeg broja specifičnih situacija (izlasci van kuće, ili ostajanje u kući bez pratioca, javna mjesta, skupovi sa velikim brojem ljudi, stajanje u redu, mostovi, putovanja i slično) koje su uglavnom izbjegavaju. Pri tome, strah je najčesšće uzrokovan očekivanjem napada panike ili simptoma napada panike.

  Specifična fobija

Fobija se definiše kao izražen i uporan strah od specifičnog objekta ili situacije, koji je praćen izbegavanjem tih objekata ili situacija. U slučaju specifične fobije određeni objekti ili situacije neizostavno provociraju anksioznost. Kod specifične fobije osoba se plaši objekta samog po sebi (npr, strah od letenje, jer se avion može srušiti). Sama struktura straha kod specifične fobije obično sadrži katastrofiziranje, ne samo oko potencijalne opasnosti koja dolazi od objekta, već i katastrofiziranje oko opasnosti koja dolazi od sopstvene reakcije. Na primjer, fobičar može da strahuje od unutrašnjeg nekomfora koji prati doživljaj straha (preznojavanje, lupanje srca itd) ili od osjećaja nelagodnosti, stida i bruke koji bi doživjela u socijalnoj situaciji u kojoj bi se njena fobija objelodanila.

Socijalna anksioznost (Socijalna fobija)

Socijalna fobija se najefikasnije razdvaja od ostalih anksioznih poremećaja na osnovu pretjeranog straha od negativne socijalne evaluacije. Osoba koja ispoljava simptome fobije u socijalnim situacijama doživljava osjećaj preplavljujuće anksioznosti oko svog ponašanja i nastupa u prisustvu drugih osoba.

Za osobe koje ispoljavaju simptome socijalne fobije, takva anksioznost može biti onemogućavajuća, tako da osoba doživljava štetu od svog osjećanja i ponašanja na mnogim životnim poljima, uključujući rad i radno postignuće, obrazovanje i akademski useh, karijeru i napredak u karijeri, ljubav i ostvarivanje bliske intimne veze, socijalno funkcionisanje i uživanje u druženju, zabavi i rekreaciji.

Socijalna fobija može biti uporan strah od jedne ili više socijalnih situacija u kojima je osoba izložena mogućem posmatranju, ispitivanju i procjeni od strane drugih. Osoba može da strahuje da će ispoljiti neku konkretnu nedakvatnost ili se ponašati na neki sasvim određen neadekvatan način (npr. da neće moći da započne razgovor, da će zamucati, da će pocrveniti, da će joj se tresti ruke itd.) ili da će njeno kompletno pojavljivanje i nastupanje u socijalnoj situaciji biti neadekvatno. Dakle, nekad se osoba plaši sasvim odredjene lične neadekvatnosti, a nekada smatra da je cela njena pojava neadekvatna. U oba slučaja osoba strahuje da bi samu sebe mogla da ponizi ili osramoti pred drugima.

Najčešće situacije u kojima se poremećaj manifestuje uključuju strah od javnog nastupa ili javnog govora, strah od razgovora i interakcije sa osobom suprotnog pola , strah od razgovora i kontakta sa autoritetom, strah od jedenja pred drugim osobama, strah od pisanja pred drugim osobama (skriptofobija), strah od uriniranja u javnim toaletima.

Somatski simptomi kod socijalne fobije su slični simptomima drugih anksioznih poremećaja (drhtavica, znojenje, nedostatak vazduha , nesvestica) koji se javljaju kao rezultat pojačane aktivnosti simpatičkog autonomnog nervnog sistema.

Opsesivno - kompulzivni poremećaj (OKP)

Kod ove vrste anksioznog poremećaja osobe osobe imaju uporne, ponavljajuće misli (opsesije) koje odražavaju pretjeranu anksioznost ili strah. Opsesivne misli mogu voditi ka izvođenju rituala (kompulzija). Opsesije (prisilne misli) su uporne misli, ideje, porivi ili slike koje se nameću protiv volje. Neprikladne su i uzrokuju primetnu napetost ili nelagodnost. Osobe sa prisilnim mislima obično pokušavaju da takve misli ili prvo ignorišu ili potisnu, ili da im se suprotstave drugim mislima ili akcijama (kompulzije).

Kompulzije (prisilne radnje) su ponavljajuća ponašanja (pranje ruku, sređivanje ili provjeravanje) ili mentalne radnje (molitve, brojanje ili ponavljanje reči) koje se javljaju kao odgovor na prisilne misli ili se javljaju na ritualan način.

Posttraumatski stresni poremećaj PTSP

Simptomi koji pokazuju da je ovaj poremećaj prisutan se javljaju neposredno nakon traume, ali je moguć i produženi period (ali ne poslije 6 meseci od trenutka kada se događaj odigrao). Ipak, za razliku od kratkotrajne reakcije na stresnu situaciju trajanje simptomatologije je produženo i može da traje i više godina.

PTSP karakteriše uporno ponavljanje sjećanja na proživljenu traumu (flešbekovi), uporne zastrašujuće misli, košmarni snovi, bijes ili razdražljivost, kao odgovor na zastrašujuće iskustvo tokom koga je postojala prijetnja fizičkim povrijeđivanjem ili je do njega i došlo (npr. silovanje, zlostavljanje djece, rat, elementarna nepogoda).